Tavaf

Tavaf, lügatte, bir şeyin etrafında dönmek, dolaşmak demektir. Hac terimi olarak tavaf ise, Hacerü’l-Esved’in olduğu köşeden başlayarak Kâbe’nin etrafında 7 kere dönmek mânâsına gelir. Kâbe’yi soluna alıp bir defa dönmeye şavt denir. Bir tavaf, 7 şavttan oluşur.

1. Ziyaret tavafı: Haccın rükünlerinden biri olan farz tavaftır. Yapılış zamanı, Arafat vakfesi yapıldıktan sonra Kurban bayramının birinci günü fecrin doğuşundan itibaren ömrün sonuna kadardır. Ancak bu tavafın, Kurban bayramı günleri içinde yerine getirilmesi vâciptir. Bugünlerde yapılamayan farz tavaf daha sonra yapılabilir. Fakat vâcip terk edildiği için ceza olarak kurban kesilmesi gerekir.
2. Kudüm tavafı: İfrad haccı yapanların Mekke’ye geldikleri zaman yaptıkları sünnet bir tavaftır. Kıran haccı yapanlar bu tavafı yapmazlar. Temettû haccı yapanlar ise hac arefeden bir gün önce hac için ihrama girince, ihramlı olarak bu tavafı yapabilir. İsterse bu tavafın ardından haccın sa’yini de yerine getirebilir. Ancak tıraş olmaz ve ihramdan çıkmaz.
3. Vedâ tavafı: Dışarıdan gelen hacıların Mekke’den ayrılmadan yapmaları gereken son tavaftır. Vâcip olan bu tavafa, Sader tavafı da denir. Hayız ve nifas hâlindeki kadınlar için bu tavaf vâcip değildir.
4. Umre tavafı: Umrenin farzlarından biridir. Bu tavaf yapılmadan umre yerine getirilmiş olmaz. Umre için ihrama girildikten sonra herhangi bir zamanda yapılabilir.
5. Nezir tavafı: Kâbe’yi tavaf etmeyi adayan kimsenin yerine getirmesi vâcip olan bir tavaftır. Herhangi bir zamanda yapılabilir.
6. Tahiyyetü’l-Mescid tavafı: Farz veya vâcip tavaf yapmayan kimselerin Kâbe’ye her gittiklerinde yapmaları müstehap olan bir tavaftır. Mescidi selamlama tavafı anlamına gelir. Yapılan farz ve vâcip tavaflar da tahiyyetü’l- Mescid tavası yerine geçer.
7. Tatavvu (nafile) tavaf: Farz, vâcip ve sünnet tavafın dışında yapılan nafile tavaflardır.

Bu durumda olan kadınlardan veda tavafı düşer. Fakat adet gören bir kadın Mekke’den ayrılmadan önce âdeti biterse, yola çıkmadan önce veda tavafını yapmalıdır.

Hac ve umrenin rükünlerinden olan ziyaret ve veda gibi tavaflarda şavtların sayısından şüphe edilirse, o tavafın tekrarlanması gerekir. Tavafta kuvvetli olsun, zayıf olsun zanna göre davranılmaz. Namazda kaç rekat kıldığında tereddüt eden kimse zann-ı galibi üzere hareket eder. Ancak bir kimse nafile tavaflarda şavtların sayısında şüpheye düşerse zann-ı galibi üzere hareket eder.

1. Niyet.
2. Tavafı belirlenen vakitte yapmak.
3. Tavafı yerinde yapmak.
4. Tavafın en az dört şavtını yapmak.

Niyet, Hacerü’l-Esved hizasını geçmeden yapılmalıdır. Hacerü’l-Esved hizası geçildikten sonra niyet edilirse, o şavt geçersiz olur. İkinci şavtı ilk şavt yerine geçer. Niyetin geç yapıldığı akla geldiği anda geri dönülüp tekrar niyet edilerek tavaf yapılabilir. Bu durumda bir şey gerekmez.

Kudüm tavafı, ihrama girdikten sonra Arafat vakfesine kadar yapılmalıdır. Umre tavafı, umre için ihrama girdikten son ra yapılır.Ziyaret tavafı, Kurban bayramının birinci günü fecr-i sadık’ın doğumundan bayram günlerinin sonuna kadar yapılır. İmkan olmazsa ömür sonuna kadar yapılabilir. Ancak bu durumda ceza kurbanı kesilmelidir.

Tavaf, Kâbe’nin etrafında yapılır. Buraya tavaf yapma yeri mânâsına metaf denir. Metafın etrafındaki kapalı alanlar da metafa dahildir. Aynı şekilde üst katlarda da tavaf yapılır. Zira tavaf alanı, Kâbe’nin bulunduğu yerden göklere kadar uzanmaktadır.

Tavafı abdestli olarak yapmak. 2. Tavafı avret yerleri örtülü olarak yapmak. Açık olarak bir müddet tavaf yapılırsa ceza vermek gerekir. 3. Tavafa Hacerü’l-Esved hizasından başlamak. 4. Tavafı Kâbe’yi sol tarafına alarak yapmak.5. Özrü yoksa tavafı yürüyerek yapmak. 6. Tavafı Hatîm denen Kâbe etrafındaki duvarın dışından yapmak. 7. Tavafı yedi şavta tamamlamak. Tavafın ilk dört şavtı farz, yedi şavtını tamamlamak ise vâciptir. 8. Tavaf bitince kerahet vakti değilse iki rekat tavaf namazı kılmak. Bu namazın Makam-ı İbrahim’in arkasında kılınması sünnet ise de, izdiham varsa tavaf yapanlara engel olmamak için Mescid-i Haram’ın başka bir yerinde kılınabilir. Tavaf, kerahet vaktinde bitmiş ise bu namaz daha sonra kılınabilir. Bu namazda birinci rekatta Fatiha ve Kafirun, ikinci rekatta da Fatiha ve İhlas sûrelerini okumak sünnettir.

Tavaf namazı kılmadan ikinci bir tavafa başlamak mekruhtur. Ancak kerahet vakti ise, zemzem içildikten sonra başka bir tavafa niyet edilerek devam edilebilir.

Tavafın vâciplerinden herhangi birinin terki, cezayı gerektirir. Bu ceza da Harem sınırları içinde bir küçükbaş hayvan kurban etmektir. Şayet tavaf yeniden yapılırsa ceza düşer, kurban kesmeye gerek kalmaz.

Tavaf sırasında abdest bozulur veya çok sıkışılırsa ara verildikten sonra abdest alınır ve tavafa kalınan yerden devam edilerek eksik şavtlar tamamlanır

Kerahet vakitlerinde farz namaz dışında namaz kılınmaz. Kerahet vakitlerinde biten tavafın namazı daha sonra yine Kâbe’de kılınabilir.

Tavafın başlangıcında ve her şavtın sonunda Hacerü’l-Esved’i mümkünse öpmek,değil ise uzaktan istilâm etmek. İstilâm, Hacerü’l- Esved’i selâmlamak demektir. 2. Sonunda sa’y yapılacak tavafların ilk üç şavtında koşmaksızın çalımlı ve süratli yürümek mânâsına gelen “ remel” yapmak. 3. Sonunda sa’y yapılacak tavaflarda “ızdıba ” yapmak. Izdıba, belden yukarı sarılan ihramın bir ucunu sağ koltuk altına, diğer ucunu da sol omuz üzerine alarak sağ omuzu açık bırakmaktır. Sonunda sa’y yapılmayacak tavaflarda ızdıba yapılmaz. 4. Tavaf namazından sonra Makam-ı İbrahim arkasında dua etmek. 5. Tavafın şavtlarını peş peşe yapmak. Abdest bozulur veya sıkışırsa abdest alınıp kalınan yerden devam edilir. Cenaze namazı veya nafile namaz kılmak için tavafı bırakmak mekruhtur. Farz namazlar için başlangıç noktasına yakın bir yerde ise Hacerü’l-Esved hizasına gelinip ara verilir. Diğer yerlerde ise namazdan sonra kalınan yerden tavafa devam edilir. 6. Tavaf sonunda zemzem içmek. 7. Vücut, elbise ve tavaf alanında necaset bulunmaması sünnettir. Bulunursa tavaf geçerli, ancak mekruh işlenmiş olur. 8. Tavaf esnasında huşû ile dua etmek. Dünyanın her tarafındaki Müslümanların içinde bulundukları durumdan kurtulmaları için dua edilebileceği gibi, isteyen kendi durumuna uygun olarak muhtelif dualar edebilir. Efendimiz’den nakledilen duaların teberrüken yapılması istihsan edilmiştir. Tavafın sünnetlerinin mazeretsiz terki mekruhtur. Fakat mazeretsiz de terk edilmiş olsa cezayı gerektirmez.

Remel ve ızdıba sadece sonunda sa’y yapılması gereken tavaflarda yapılır. Dolayısıyla nafile tavaflarda remel ve ızdıba yapılmaz.

Önce farz, vâcip, nafile tavaflardan hangisi yapılacaksa ona niyet edilir. Her tavafın yapılışı aynıdır. Fark, sadece farz, vâcip ve sünnet oluşundadır. Bu bakımdan niyette, yapılacak tavafın çeşidi belirtilir. Tavafa niyetten sonra, doğruca Hacerü’l- Esved’in bulunduğu yere gidilir. Mümkün olduğu takdirde başkasına eziyet vermeksizin eller Hacerü’l-Esved üzerine konur ve öpülür. Yaklaşıp öpmek mümkün olmadığı takdirde, yalnız el sürülür, bu da mümkün olmazsa Hacerü’l-Esved’e karşı durulup ellerin içi ona doğru gelmek üzere eller kaldırılır ve tekbir, tahmid ve salâvat getirilir. Daha sonra el içleri öpülerek yüzlere sürülür. Bu fiile istilâm denir. Sevab bakımından istilâm ile Hacerü’l-Esved’i öpmek arasında bir fark yoktur. İstilâmda şu duâ okunur: Bismillâhi Allahü ekber, Allahümme îmanen bike ve tasdîkan bi-kitâbike ve vefâen biahdike ve’t-tibâan li-sünneti nebiyyike sallâllahü aleyhi ve sellem. “Allah’ın adıyla.. Allah büyüktür. Allahım! Sana iman ederek kitâbını tasdîk, ahdine vefâ ve Peygamberinin sünnetine uyarak bu işi yapıyorum.” Bundan sonra Kâbe sol tarafa alınarak etrafında dönülmeye başlanır. Hacerü’l-Esved’den başlanıp yine Hacerü’l-Esved’e gelinen her dönüşe bir şavt denir. Bir tavaf, 7 şavttan ibarettir. Sonunda sa’y yapılacak tavafın ilk üç şavtında erkekler sağ omuzlarını açarak canlı ve çalımlı bir şekilde yürürler. Omuzu açmaya ” ıztıba”, canlı çalımlı yürümeye de ” remel” denir. Iztıba ve remel sünnettir ve sadece sonunda sa’y yapılacak tavaflarda yapılır. Tavaf, Hatîm’in arkasından yapılır. Aslen Kâbe’den olup sonra dışarıda bırakılan ve yarım ay şeklinde çevrelenen yere Hatîm denir. Bu kısım Kâbe’den sayıldığı için, tavaf bunun dışından yapılmaktadır. Kâbe’nin 4 köşesi vardır ki bunlara rükün denir. Hacerü’l-Esved’in bulunduğu rükünden sonra sağdan sola doğru sırası ile Rükn-i Irakî, Rükn-i Şâmî ve Rükn-i Yemânî gelir. Rükn-i Yemânî istilâm edilir, ancak diğer iki rükün istilâm edilmez. Hacerü’l-Esved’e her uğrandıkça mümkünse öpülür veya el sürülür. Mümkün değilse istilâm yapılır. Sonra tekrar tavafa devam edilir. Kâbe etrafında 7 dönüş (7 şavt) tamamlanınca, Hacerü’l-Esved istilâm edilerek tavaf tamam edilmiş olur. Bundan sonra yer bulunduğu takdirde Makam-ı İbrahim’de, yer bulunamazsa Mescid-i Haram’ın münasip bir yerinde iki rekat tavaf namazı kılınır. Bu namaz vâciptir. Birinci rekatta Fatiha’dan sonra Kâfirûn, ikinci rekatta ise İhlâs sûreleri okunur.. Bu namaz da, kerahet vakitlerinde kılınmaz. Bu bakımdan ikindiden sonra tavaf eden kimse akşam namazını bekler. Tavaf namazını akşam namazından sonra kılar. Tavaf namazını bitirdikten sonra, Kâbe-i Muazzama’ya yönelerek ayakta ihlâs ve samimiyetle dualar edilir. Sonra dua edilerek zemzem içilir. Zemzem içilirken şu dua yapılabilir: “Allah’ım, senden geniş rızık, faydalı ilim ve her türlü hastalıklardan da şifa diliyorum.”

Mekkeli olmayan hacıların Mekke’de bulundukları süre içinde nafile namaz kılmak yerine nafile tavaf yapmaları daha faziletlidir. Dolayısıyla tavaf yapılması tavsiye edilir.

Tavafı yürüyerek yapmak vâciptir. Ancak hasta olanlar veya yürüyerek tavaf yapmaya güç yetiremeyecek derecede yaşlı olan kimseler, başkalarının yardımıyla sedye veya tekerlekli sandalye üzerinde tavaf yapabilirler.

Tavafın sünnetlerinin herhangi birisini mazeretsiz olarak terk edilmesi mekruhtur. Bununla beraber sünnetlerin kazası olmadığı gibi terklerinden dolayı ceza gerekmez.

Gerek tavafa başlarken ve gerek tavaf esnasında önüne her geldikçe Hacerü’l-Esved öpülür. Hacerü’l-Esved’in öpülmesi izdiham sebebiyle mümkün olmazsa –ki genelde mümkün olmamaktadır- istilâm edilir. İstilâmda, uzaktan avuçların içi Kâbe’ye çevrilerek eller kulaklar hizasına kadar kaldırılarak “Bismillahi Allahu Ekber” denilerek karşıdan işaretle Hacerü’l-Esved selamlanır, selamlamadan sonra da sağ elin içi öpülür. Istilâm esnasında tavafa mani olmamak için durulup beklenmez, yürümeye devam edilir.

Tavaf esnasında Rükn-i Yemânî istilâm edilir, ancak öpülmez. Zira Allah Resûlü (sallallahu aleyhi ve sellem) böyle yapmıştır. Kâbe’nin diğer iki rüknü istilâm edilmez.

Tavaf yaparken Makam-ı İbrahim’in arkasında ve tavaf yerlerinin etrafında namaz kılanların önlerinden geçilebilir. Zira bu mekanlar büyük mescidlerden sayılır ve oralardaki önden geçme hükümleri caridir. Aynı zamanda zaruret vardır.Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de hac esnasında namaz kılmış ve önünden geçenleri engellemek için bir teşebbüste bulunmamıştır.

Başlanan bir tavaf yarıda kesilemez. Bir sebeple bırakılma durumu olursa kazasını yapmak gerekmektedir. Zira başlanınca o tavafın bitirilmesi vacip olmaktadır. Namazda sehiv secdesi olduğu gibi nafile tavaflarda da yapılan eksikler sonradan telafi edilebilir. Nafile tavafı terk eden kimse sonra kazasını da yapmazsa tövbe etmesi gerekir; yapabileceği başka bir şey yoktur.